آیا معامله رمزارزها شرعا باطل است؟
پول من: یکی از چالش های فقهی و البته مهم که نسبت به معامله رمزارزها مطرح است مسأله غرری بودن است که بنظر می رسد نمی توان با استناد به قاعده نفی غرر قائل به بطلان این معاملات شد.
به گزارش پول من به نقل از مهر، معاملات رمزارزها امروز یکی از بازار تجاری بوده که اتفاقاً سرمایه افراد زیادی را به خود جذب کرده است. جواد سلطانی فرد، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید مطهری (ره) در گفت و گو با مهر درباره ی برخی شبهات توضیح هایی ارایه داده است که می آید.
یکی از چالش های فقهی که درباره ی معاملات رمزارزها مطرح شده این است که این معاملات غَرری هستند و با استناد به یک قاعده فقهی با عنوان «نفی غرر» باید گفت این معاملات شرعاً باطل هستند. نخست درباره ی این قاعده کمی توضیح دهید.
درباره مفهوم شرعی غرر در بین فقها اختلاف نظر وجود دارد، اما آن چه بعد از بررسی که داشتم به آن رسیده ام و البته چنین برداشتی را می توان در کلام دانشمندانی همچون ملأ احمد نراقی و محقق خویی نیز مشاهده کرد، آنست که غرر در شریعت به مفهوم خطر ناشی از ابهام نسبت به دست کم یکی از عوضین (دو چیزی که با هم مبادله می شوند مانند پول در مقابل گوشی تلفن همراه) در هنگام معامله است که در نزد عرف قابل توجه باشد؛ به عبارت دیگر «غرر» به مفهوم «احتمال ضرر» و «خطر از دست دادن دارایی» است.
شکی نیست که فقها خرید و فروشی را که با غرر همراه باشد، برمبنای قاعده فقهی «نفی غرر» - که از حدیث معروف «نهی النبی (ص) عن بیع الغرر» گرفته شده است - باطل می دانند؛ بطورمثال اگر خریداری در مقابل گوشی تلفن همراه دزدیده شده به مالک آن پول بپردازد، درحقیقت با این اقدام پول خودرا در معرض نابودی قرار داده است؛ برای اینکه دستیابی به آن گوشی مبهم بوده و ممکنست هیچ گاه گوشی دزدیده شده پیدا نشود. همین طور اگر ابهام نسبت به جنس کالا باشد، مانند معامله انگشتری که مشخص نیست طلا است یا نقره یا ابهام نسبت به وصف کیفی آن باشد، مانند معامله یک کیلو گرم برنج که مشخص نیست کیفیت بالایی دارد یا متوسط یا پایین، یا ابهام نسبت به اندازه و وصف کمّی آن باشد، مانند معامله قطعه ای از طلا که وزن آن معلوم نیست؛ در تمامی این موارد و امثال آن به سبب وجود احتمال ضرر و با استناد به قاعده نفی غرر، معامله باطل است.
چرا شبهه غرری بودن نسبت به رمزارزها مطرح است؟ آیا وجود نوسانات شدید قیمت در بازار رمزارزها می تواند منشأ این شبهه باشد؟
گفته شد که شکی در باطل بودن معامله همراه با غرر نیست، اما مساله مهم همانطور که اشاره کردید آنست که آیا می توان معاملات رمزارزها مصداق معامله غرر و باطل دانست یا خیر؟
یکی از مهم ترین عواملی که شبهه غرری بودن را نسبت به بازار رمزارزها مطرح کرده است، همین مسأله نوسانات شدید و بدون محدودیت در بازار رمزارزها است. این بازار نوپا و جوان به سبب عواملی همچون کوچکی حجم، بالا بودن سرعت معامله به جهت دیجیتالی بودن آن و رفتار دارندگان عمده رمزارزها بمنظور کسب سود بطور قطع تلاطم شدیدتری نسبت به دیگر بازارها نظیر طلا تجربه می کند. اخبار جدید شامل مثبت و منفی عامل دیگری است برای تغییر دادن نرخها در این بازار تا جایی که در بعضی از موارد سبب می گردد حباب هایی در دوره های زمانی مختلف ایجاد شود. این بی ثباتی، از میان رفتن کل دارایی در لحظه را محتمل می سازد، بطوریکه ممکنست رمزارزی که تا چند لحظه پیش با ارزش و قیمت بسیار بالایی درحال معامله بود در آینده بسیار نزدیک به شدت سقوط کند.
در سال ۲۰۱۷ میلادی ارزش بیتکوین در مدت زمان ۳ ماه، به ۳ برابر رسید، در صورتیکه از شروع سال ۲۰۱۸ تا اوایل سال ۲۰۱۹ ارزش آن از حدود ۱۵ هزار دلار به زیر ۵ هزار دلار کاهش پیدا کرد. برخی معتقدند به سبب وجود چنین ریسک بالایی، ورود به بازار این ارزهای نوظهور با خطر همراه بوده و معامله در آن مصداق غرر و باطل خواهد بود.
به نظر شما آیا به این شبهه می توان پاسخ داد یا این اشکال وارد است؟
معتقدم با در نظر گرفتن معنای غرر در شریعت که به آن اشاره شد، وجود نوسانات شدید قیمت و مواردی از این قبیل نمی توانند سبب تحقق غرر در معاملات رمزارزها شوند؛ برای اینکه صرف نظر از این نکته که این شبهه درباب رمزارزهایی که نوسانات بسیار کمی دارند، قابل طرح نیست و تنها نسبت به رمزارزهای پرنوسان مطرح می شود، وجود نوسان های بدون محدودیت مختص به رمزارزها نبوده و در خیلی از چیزها وجود دارد؛ همانطور که قیمت طلا نیز طی سالیان اخیر با نوسانات بسیار شدیدی مواجه بوده و کسی مدعی نشده که معامله آن مصداق معامله غرر است. وضعیت پرنوسان بازار سرمایه که با وضوح بیشتری این مطلب را می رساند.
افزون بر این، در بازار رمزارزها «قدرت عرضه و تقاضا» مهم ترین نقش را در بالا و پایین رفتن نرخها ایفا می کند که به طور معمول برمبنای تکنیکال و مقاومت و حمایت هایی که در روند نزول یا صعود قیمت این ارزها وجود دارد، شکل می گیرد که این مسأله، نوسانات را ممکنست تا حدی برای اهل فن قابل پیش بینی کند.
علاوه بر اینها، یک نکته مهم و اساسی در مسأله غرر وجود دارد که به نظرم بی توجهی به آن باعث شده است تا خیلی از موارد به اشتباه مصداق غرر قرار گیرند، این است که اساساً وجود نوسانات حتی اگر شدید باشد، ارتباطی با مسأله غرر ندارد؛ برای اینکه اگر با تسامح ریسک را معادل غرر بدانیم، باید گفت هر ریسکی غرر نیست، بلکه غرر آن خطر قابل توجهی است که نسبت به دست کم یکی از عوضین، آن هم در زمان انجام دادن معامله وجود داشته باشد، اما اگر ابهام نسبت به وضعیت اقتصادی کالا در آینده باشد، اساساً ارتباطی با قاعده غرر پیدا نخواهد داشت. البته اگر منظور از نوسان، نوسان در حین معامله باشد که معامله گر نمی داند در مقابل فلان مقدار از پول چقدر رمزارز دریافت می کند، این غرر بوده و معامله باطل خواهد بود؛ اما نوعاً در مسأله صحبت از نوسانات قبل و پس از معامله است، نه حین معامله. به عنوان مثال، فردی می خواهد در وضعیت پرنوسان بازار، مبادرت به خرید طلا نماید؛ اگر نسبت به مواردی همچون عیار و گرم آن ابهام داشته باشد، معامله او به سبب وجود غرر باطل خواهد بود؛ اما اگر ضمن آگاهی به اوصاف مورد اشاره، عدم اطمینان او از این جهت باشد که آیا ارزش طلایی که خریده در ماه آتی بیشتر می شود یا کمتر، بااینکه خرید طلا در چنین بازاری همراه با ریسک است، اما نمی توان چنین معامله ای را مصداق غرر دانست، در غیر این صورت حدودا باید هر فعالیت اقتصادی را – که به طور معمول با ریسک هم راه است - باطل قلمداد کرد.
اگر شخصی بطورمثال بیتکوین را در قیمتی نامعقول خریداری کرد چطور؟ آیا خرید در قیمت هایی که عاقلانه به نظر نمی آید، می تواند سبب غرری بودن معامله شود؟
اولاً خرید در قیمت های نامعقول رفتاری است که توسط عقلای چنین بازارهایی تقبیح می شود؛ برای اینکه عقلا، قبل از خریدوفروش سهام یا ارز به روانشناسی بازار و همین طور به بررسی داده های حاصل از اندیکاتورها توجه می کنند، بطوریکه از کنار هم قرار دادن تکه های این پازل می توانند سیگنال خرید یا فروش سهم های بازار سرمایه یا رمزارزها را مشخص کنند بطوریکه حداقل ریسک و احتمال ضرر را برای آنان در پی داشته باشد.
ثانیاً این اشکال نیز ارتباطی با غرر ندارد؛ برای اینکه در چنین حالتی که فرد مبادرت به خرید ارز در قیمتی نامعقول می کند، فرض این است که ابهامی نسبت به عوضین وجود ندارد، یعنی از طرفی مبلغی که خریدار می خواهد پرداخت کند مشخص است؛ از جانب دیگر، قبل از خرید نیز می توان در مورد ماهیت رمزارزها و ارزشمندی آنها اطلاعات کسب نمود و نوع و تعداد رمزارزی را که در مقابل آن می خواهد خریداری کند نیز مشخص است؛ بدین سبب از این حیث خطری معامله را تهدید نمی کند و در نتیجه تحقق غرر در آن منتفی است. تصویر زیر نشان میدهد که خریدار می داند چه چیزی را با چه اوصافی و در چه قیمتی می خرد و بنظر می رسد همین مقدار از علم برای صحت معامله وی کفایت می کند.
این نکته را هم اضافه کنم که وقتی یک شرکت قصد توسعه رمزارز جدیدی دارد، به طور معمول تمامی جزییات فنی، تکنیکال، مالی و تجاری آنرا در سندی تحت عنوان White Paper (کاغذ سفید) توضیح می دهد.
به نظر می رسد دست کم بیشتر شبهاتی که مربوط به تحقق غرر در معاملات رمزارزها مطرح شده، مربوط به وضعیت آینده بازار آن و ناشی از عدم تبیین درست معنای قاعده «نفی غرر» است. از همین جا وضعیت خطرهایی از قبیل «هک شدن و مورد سرقت قرار گرفتن دارایی»، «خطر بسته شدن حساب کاربری ایرانیان» و «فراموشی رمز عبور و در نتیجه از دست دادن دارایی» مشخص می گردد؛ چونکه این خطرها ارتباطی با ابهام موجود نسبت به عوضین در هنگام معامله ندارد؛ بدین سبب نمی تواند از این حیث خطرآفرین بوده و سبب تحقق غرر در معاملات رمزارزها شود.
پس با این توضیح ها شما معتقدید که معاملات رمزارزها از نظر شرعی اشکالی ندارد؟
غرری نبودن معاملات رمزارزها به مفهوم مشروع بودن آنها نیست؛ در حقیقت یکی از چالش های فقهی و البته مهم که نسبت به این معاملات مطرح است، همین مسأله غرری بودن بود که بنظر می رسد نمی توان با استناد به قاعده نفی غرر قائل به بطلان این معاملات شد، اما برای صحت معاملات مورد اشاره، چالش های دیگری همچون «مالیت نداشتن»، «ضرری بودن» و «اکل مال به باطل بودن» وجود دارد که باید هر یک جداگانه بررسی شود.
منبع: pooleman.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب